Nieuws

It Swettehûs, een complexe wisselwerking tussen bedienaars en machines

Nieuwe bedieningscentrale voor 40 Friese bruggen

Aan de westzijde van Leeuwarden staat het fonkelnieuwe gebouw It Swettehûs. Dit nieuwe steunpunt van Provinciale Waterstaat, circulair gebouwd met zoveel mogelijk secundaire en herbruikbare grondstoffen, wordt het kloppend hart voor de bediening van 40 Friese bruggen. CLAFIS hielp de provincie Fryslân om, na haar ontwikkelfase van de techniek en bediening, nader inzicht en richting te geven aan het verder inpassen van afstandsbediening. Een balanceeract binnen de kaders van de Machinerichtlijn.

Grenzeloos varen

Wie weleens gevaren heeft, herkent het vast. Wachten voor de dichte brug, bekroond met het afdragen van tolgeld. In grote delen van Friesland is en wordt dit verleden tijd. Want met de bouw van It Swettehûs gebeurt de bediening van 40 Friese bruggen efficiënt en alert via afstandsbediening vanaf één locatie. Daarmee zet de provincie samen met gemeenten in op brugbediening zonder pauzes, zonder tolgeld en met dezelfde bedieningstijden. ‘Grenzeloos varen’, zo omschrijven de Friese provinciemedewerkers Anne de Jager (Projectmanager Programma Afstandsbediening Bruggen) en Anton Haitjema (Assetmanagement Kunstwerken) de nieuwe situatie voor de beroeps- en recreatievaart.

Centrale bediening

Voor project It Swettehûs werd CLAFIS voor een specifiek projectonderdeel ingevaren: het centrale document, zeg maar een soort ‘manual’ voor de systeembeheerders. Anne de Jager: ‘Je moet je voorstellen dat er voor de brugbedienaars veel is veranderd. Van de bestaande plek op hun ‘eigen’ brug werken ze nu in teamverband in It Swettehûs. Maar ook operationeel is één en ander gewijzigd. Denk aan de bedieningsfilosofie en het onderhoud aan systemen en techniek. Daarbij hebben we niet de techniek als leidend uitgangspunt genomen, maar vanuit de bedienaars een concept ontwikkeld. Wat hebben zij nodig om veilig, betrouwbaar en efficiënt hun werk te kunnen doen? En pas dan: welke techniek, welk bedieningssysteem kiezen we daarvoor.’

Integrale handleiding

Bij een project van deze omvang zijn logischerwijs tal van partijen betrokken. Anton Haitjema: ‘Alleen al voor het bedieningssysteem hebben we zo’n zes partijen ingeschakeld. Van cameratechniek en beveiliging tot systeem integratie. Met al die samenhangende bouwstenen bij elkaar wilden we nog een afsluitend document waar alles voor de systeembeheerders in staat omschreven. Die vraag hebben we bij CLAFIS neergelegd. Kortom: breng alle bouwstenen van de afstandsbediening bij elkaar. Creëer overzicht en maak er een consistent verhaal van voor onze systeembeheerders en technici. Een soort ‘manual’ voor assetmanagement dus. We noemden het zelf een ‘systeemdefinitie’: benoem en beschrijf het systeem en verwijs naar onderliggende documenten en gemaakte keuzes waar dat kan.’

Heldere verantwoordelijkheden

Over een balanceeract gesproken. Deze begint al bij het feit dat niet alle 40 bruggen in bezit zijn van de provincie Fryslân. Anne de Jager: ‘Van de 40 bruggen behoren er 15 toe aan gemeenten. Met hen zijn we de samenwerking aangegaan voor een uniforme bediening en het doelbereik. De provincie Fryslân wil provinciebreed graag bruggen in belangrijke routes vrij van tolgeld en pauzes laten bedienen. Dat vraagt ook participatievan gemeenten. Enkele gemeenten doen mee in de afstandsbediening om daarmee tolgeld en pauzevrij bedienen mogelijk te maken. Daarin schuilt een complex verantwoordelijkheidsvraagstuk. Want het zijn en blijven hun bruggen, maar onze bedienaars ‘drukken op de knoppen’. Waar ligt dan de knip in verantwoordelijkheid en voor onderhoud? Mogelijk dat in de toekomst nog een schaalsprong volgt naar 24/7 bediening. Wie weet. Maar die stap hebben we nu nog niet gezet.’ Overigens telt Friesland maar liefst 240 bediende bruggen. Anton Haitjema: ‘De centrale afstandsbediening vanuit It Swettehûs betreft specifiek de 40 bruggen in het hoofdrecreatieve en beroepsvaarwegennetwerk. Vaarwegen die kriskras door Friesland lopen en waarbij bruggen in beheer zijn bij verschillende partijen.’ Overigens doen (nog) niet alle Friese gemeenten mee met de afstandsbediening. Veel gemeenten zetten wel samen met de provincie in op
‘tolgeld- en pauzevrij’ bedienen, maar doen dat op een andere wijze dan met gezamenlijke afstandsbediening.

Machinerichtlijn en interpretatie

De richtlijn, verankerd in het Warenwetbesluit Machines, is gericht tot de fabrikant van de machine en ziet onder meer toe op de veiligheid. Maar wat als de machine nu onderdeel is geworden van een systeem ontwikkeld door de eigenaar zelf? Zoals in It Swettehûs van de provincie Fryslân het geval is. Ze draagt de verantwoordelijkheid en is aansprakelijk voor de goede werking van het systeem vanuit een nieuwe rol: die van samensteller en dus ook fabrikant. Een stok achter de deur die de provincie Fryslân vanuit een traditioneel sterk  veiligheidsbewustzijn niet nodig had om vanuit de Machinerichtlijn tot een zorgvuldige risicobeoordeling te willen komen. Anne de Jager: ‘Als we overgaan op afstandsbediening, wat betekent dat dan voor de brug als machine? En voor de machinegrenzen? En hoe verhouden de objecten brug en centrale zich dan samen en afzonderlijk tot de Machinerichtlijn? Daarover waren binnen de provincie en ook bij andere beheerders verschillende zienswijzen. Daar komt nog iets bij’, benadrukt Anton Haitjema. ‘Net als elke wet biedt de Machinerichtlijn op de details  ruimte voor interpretatie. Er staat niet letterlijk in omschreven hoe om te gaan met meerdere op afstand bedienbare bruggen. De richtlijn probeer je hier zo goed mogelijk te interpreteren en toe te passen. Voor ondersteuning hierbij zochten we een partij die richting en hulp kon bieden.’

Verbindend specialisme

Die partij werd dus CLAFIS. Opvallend is de weg waarlangs deze beslissing tot stand kwam. Want hierbij speelden enkele Clafisten een sleutelrol. Onder hen Martijn Liemburg, projectmanager Operationele Technologie. Anne de Jager: ‘Uit eerdere projecten wisten we dat Martijn als geen ander weet hoe de Machinerichtlijn in elkaar steekt. Hij en zijn collega-Clafisten hebben uiteindelijk dit vraagstuk voor ons ontrafeld.’ Opmerkelijk, deze rechtstreekse gang van opdrachtgever naar de Clafist. Het lijkt een terugkerend thema te worden dat overigens goed verklaarbaar is. Want CLAFIS mag dan een bescheiden speler zijn binnen de ingenieurswereld, des te meer zijn het adviseurs die het verschil maken bij opdrachtgevers.

‘Grutsk’ en ietwat eigenzinnig

Moeten we nu zelf het wiel rond de Machinerichtlijn en centrale afstandsbediening uitvinden? Deze retorische vraag bracht de provincie Fryslân ertoe om haar licht ook op te steken bij beheerders van andere grootschalige bedieningscentrales. Inmiddels is trouwens ook het omgekeerde het geval.‘Diverse beheerders staan al bij ons op de stoep. ‘Hoe doen jullie dat nu met die Machinerichtlijn?’ En dat is ook logisch. Als Nederlandse beheerders kijken we met interesse naar elkaars ervaringen rond het vraagstuk Machinerichtlijn in relatie tot bedieningscentrales. Zo help je elkaar. Wel is het zo dat wij trots zijn, ‘grutsk’ in correct Fries, op wat we hebben neergezet. We zijn met onze aanpak in zekere zin ook eigenzinnig geweest. We hadden immers ook een gevalletje ‘copy-paste’ kunnen loslaten op een bestaand project. Maar daarvoor wijkt de situatie in Friesland in onze opvatting te veel af van andere beheergebieden. We hebben hier een groot vaargebied met meren en diverse vaarwegen waar beroeps- en recreatievaart door elkaar varen, en maar weinig corridorvaart.’ Met het advies van CLAFIS ligt er nu een heldere ‘routekaart’ om de komende jaren onze centrale afstandsbediening verder te brengen in relatie tot de Machinerichtlijn. Er volgen nog 22 bruggen, en voor de 18 al aangesloten bruggen weten we nu waar en hoe we het dossier een slag verder gaan brengen en up-to-date gaan houden.’

Doorslaggevend pragmatisme

De combi van provincie Fryslân en CLAFIS heeft voor beide partijen uitstekend uitgepakt. ‘Je moet weten dat we de afgelopen jaren weloverwogen keuzes hebben gemaakt voor onze centrale brugbediening. Keuzes gestoeld op ervaring van ons zelf, maar zeker ook de goede ervaringen van andere beheerders. Dus waren we niet op zoek naar een adviespartner die ons zou bewegen om ons denk- en huiswerk helemaal opnieuw te gaan doen. Integendeel, we zochten juist een pragmatische partij. Een ‘partner’ die onze dynamiek en keuzes begrijpt en tegelijk daarin toch ook de juiste kritische vragen weet te stellen om de juiste scherpte erin te krijgen. En nogmaals: we hebben specifiek gevraagd om Clafisten met wie we al ervaring hadden. Mensen die we vertrouwen en die op hun beurt vertrouwen hebben in onze kennis en ervaring. Met hen zijn we het gesprek aangegaan. Die deskundige, betrokken en bevlogen professionals: zij gaven voor ons hoogstpersoonlijk de doorslag om met CLAFIS in zee te gaan.’

It Swettehûs: energieneutraal en circulair

Naast een werkplek voor ongeveer 20 brugbedienaars, doen het nieuwe gebouw en terrein straks dienst als uitvalsbasis voor provinciale medewerkers vaarwegwegbeheer,
nautische zaken en de technische dienst voor onder andere bruggen en sluizen. Meer weten over It Swettehûs? www.fryslan.frl/swettehus